Wat is het verschil tussen eigenaarschap, eigendomsstrategie en eigenaarsvisie?

De ultieme verantwoordelijkheid voor het familiebedrijf ligt bij de eigenaren. In de meeste gevallen zijn dat aandeelhouders of vennoten. Wanneer er sprake is van een Stichting Administratiekantoor (STAK), ligt de vervulling van die verantwoordelijkheid bij het bestuur van de STAK, een en ander afhankelijk van hoe de verhouding tussen de certificaathouders en het bestuur is geregeld. Wat houdt die verantwoordelijkheid in en hoe krijgt deze concreet haar gestalte? In de familiebedrijfskundige praktijk zijn daarvoor inmiddels de begrippen eigenaarschap, eigendomsstrategie en eigenaarsvisie bedacht. Deze vinden langzamerhand een steeds bredere toepassing binnen verschillende disciplines van de zakelijke dienstverlening. Het wordt tijd om daar in grote lijnen een eenduidige interpretatie aan te geven. 

In deze blog bespreken we de volgende onderwerpen:

• Eigendom als één van de pijlers van het familiestatuut
• Eigenaarschap als grondslag voor de emotionele binding met het bedrijf
• Eigendomsstrategie als kader voor de zakelijke aspecten van het eigenaarschap
• Eigenaarsvisie: vervlechting van sociaal en economisch kapitaal van de familie
• Toepassing in de praktijk met equimerio

Lees alles over het familiestatuut in ons gratis e-book!

Eigendom als één van de pijlers van het familiestatuut

Eigendom een belangrijke pijler van het familiestatuut. Families die vanuit hun positie als eigenaar op een constructieve wijze betrokken zijn bij het bedrijf en op consistente wijze invulling geven aan hun commitment, bieden het bedrijf een solide en stabiele basis voor continuïteit op de lange termijn. Elke familie doet dat op haar eigen manier, afhankelijk van de middelen die zij daarvoor beschikbaar heeft, beschikbaar wenst te stellen en afhankelijk van de manier waarop zij bij het bedrijf betrokken wil zijn. 

Bij succesvolle familiebedrijven valt het op dat de families daar expliciete grondbeginselen, uitgangspunten en kaders voor hebben geformuleerd. Deze worden vervolgens concreet verwoord met verschillende bepalingen in het familiestatuut.

Maar wat valt er nou allemaal onder de noemer van ‘eigendom’ te bespreken en te bepalen? Dat is meer dan je je misschien realiseert. Het gaat ook hier, net als bij familiewaarden en cultuur, over gespreksonderwerpen waarover allerlei impliciete belevingen, aannames en opvattingen heersen die de moeite waard zijn om expliciet te maken en te delen met de relevante stakeholders. 

Een deel van deze onderwerpen zijn van immateriële aard en daar kunnen alle familieleden ongeacht hun kennis en ervaring in gelijke mate aan bijdragen. Een ander deel van deze onderwerpen zijn van materiële aard. Daarbij is er regelmatig sprake van verschillen in kennis, ervaring en informatie waar rekening mee gehouden moet worden in het proces. Het beste ga je hiermee aan de slag als iedereen de discussie hierover op zijn minst inhoudelijk kan volgen. 

De reikwijdte van het thema eigendom is dus breed en het is handig om ordening te brengen in de veelheid van de onderwerpen die dat thema raken. De onderwerpen die immaterieel van aard zijn, vallen goed te scharen onder de noemer van ‘eigenaarschap’ en de onderwerpen van materiële aard kunnen goed als onderdeel van een ‘eigendomsstrategie’ worden beschouwd. Het eigenaarschap omvat bepalingen waarmee de familie haar sociale kapitaal inzet ten behoeve van het bedrijf en met de eigendomsstrategie wordt een kader geschapen voor de inzet van het economische kapitaal. 

Eigenaarschap gaat dus over de emotionele binding van de familie met het bedrijf en de eigendomsstrategie over de regeling van de zakelijke kant daarvan waarvoor overwegend rationele overwegingen als grondslag dienen. De twee begrippen zijn twee kanten van dezelfde medaille. 

Eigenaarschap als grondslag voor de emotionele binding met het bedrijf

Concreet kan je als familie onder eigenaarschap de volgende onderwerpen bespreken:

• de betekenis van het bedrijf voor de familie en individuele familieleden;
• de motivatie om eigenaar te zijn/blijven van het bedrijf en eventuele randvoorwaarden daarvoor;
• de verantwoordelijkheden die je als eigenaar voelt en/of wil nemen;
• de doelen die je als eigenaar met het bedrijf wil bereiken;
• de verwachtingen die je van elkaar hebt als mede eigenaar in termen van houding, gedrag en inzet.

Enkele voorbeelden van veel in de praktijk genoemde verantwoordelijkheden zijn:

• het borgen van de continuïteit en financiële gezondheid van het bedrijf;
• het bewaken van de cultuur;
• het in stand houden van goed werkgeverschap;
• het nastreven van goed nabuurschap;
• richting geven aan de lange termijn strategie;
• het formuleren en borgen van de missie van het bedrijf;
• het in goede staat overleveren van het bedrijf aan de opvolgende generatie;
• en het vervullen van de gewenste betrokkenheid. 

Het doen van dergelijke uitspraken heeft alleen zin als deze nader worden toegelicht of uitgewerkt in het familiestatuut zelf, in bijlagen daarvan of in aparte documenten waaraan in het familiestatuut wordt gerefereerd.

Het is altijd een feest om te zien welke energie los komt als over de bovenstaande onderwerpen discussies worden gevoerd aan de hand van goed geformuleerde open vragen. Het leidt regelmatig tot verrassende inzichten in elkaar en daarmee ga je ook anders naar elkaar luisteren. Dat is cruciaal voor het vervolg van het proces bij het opstellen van een familiestatuut. 

Individuele belevingen met betrekking tot de eerste twee of drie onderwerpen smelten eigenlijk altijd wel samen tot een collectief fundament voor de betrokkenheid bij het bedrijf. Als het over doelen en verwachtingen gaat, kan het ook wel eens spannend worden. Als je kan terugvallen op de eerder in het proces geformuleerde familiewaarden en de conclusies over de betekenis van het bedrijf en motivatie om als eigenaar betrokken te zijn, is de kans echter groot dat je ook over de doelen en verwachtingen tot gedeelde grondslagen komt. 

Eigendomsstrategie als kader voor de zakelijke aspecten van het eigenaarschap

Als een familie met het bedrijf verder wil, is het verstandig om een eigendomsstrategie te formuleren die een kader schept voor de regeling van de zakelijke aspecten van het eigenaarschap. 

Om te beginnen gaat het over de vraag wat de gewenste kring van eigenaren is en of er bepaalde kwalificaties aan het zijn van eigenaar moeten gelden. De vraag met betrekking tot de kring van eigenaren beperkt zich niet altijd tot de familie, maar kan ook, afhankelijk van de actualiteit, gaan over managers en medewerkers of mogelijke volledig externe eigenaren. Verder is een duidelijke exit-regeling voor uittredende familie eigenaren een absolute noodzaak voor elk familiebedrijf.

Bij MKB bedrijven ontkom je er niet aan om nadrukkelijk stil te staan bij de samenhang tussen salaris en dividend. Hoe borg je bijvoorbeeld een gedegen opbouw van pensioen voor de meewerkende eigenaren en hoe zorg je ervoor dat het financiële profijt door iedereen als rechtvaardig wordt beschouwd? 

Als de vermogensstructuur complexer wordt en substantieel vermogen buiten het bedrijf wordt opgebouwd dient zich de vraag aan hoe de verschillende vermogensbestanddelen zich tot elkaar moeten verhouden en welke risico-rendementsafwegingen moeten gelden voor een goed beheer van het familievermogen. 

Eigendomsstrategie gaat niet alleen over de eigendomsverhoudingen tussen de eigenaren onderling, maar ook over de verhouding tussen de eigenaren en het bedrijf. Denk bijvoorbeeld aan uitgangspunten voor het investeringsbeleid, financieringsbeleid en het dividendbeleid van het bedrijf of voor eventuele regelingen voor leningen die familie en bedrijf (of familieholding) elkaar verschaffen. 

In het kader van een eigendomsstrategie passen ook uitgangspunten over de financiële en maatschappelijke prestatie van het bedrijf. Dat laatste heeft ook weer betrekking op de manier waarop eigenaren geïnformeerd willen worden, waarover zij geconsulteerd willen worden en waaraan zij sturing willen geven zonder op de stoel van de directie te gaan zitten. Dat raakt het thema governance.

Als er sprake is van een familieholding kunnen uitgangspunten worden geformuleerd voor de stalling van gelden die in bijzondere omstandigheden aan het bedrijf (weer) beschikbaar worden gesteld. Families kunnen dan ook nadenken over uitgangspunten voor de aanwending van het overige kapitaal om allerlei andere zakelijke, familiale en/of maatschappelijke doelen na te streven.

Eigenaarsvisie: vervlechting van sociaal en economisch kapitaal van de familie

Een eigenaarsvisie omvat alles wat een familie in het kader van het eigenaarschap en de eigendomsstrategie heeft vastgelegd. In de praktijk komt het voor dat ondernemende families naast of in plaats van familiewaarden (en eventuele bedrijfswaarden) specifieke eigenaarswaarden formuleren. Als een familie ervoor kiest om ook eigenaarswaarden te formuleren, dan zijn deze waarden ook een onderdeel van de eigenaarsvisie. 

Het specifiek formuleren van eigenaarswaarden heeft in ieder geval zin als:

• de familiale achterban verder van het bedrijf afstaat;
• binnen de (meestal al uitgedijde) familie geen sprake meer is van als zodanig gedeelde familiewaarden;
• en/of wanneer het voor het goed functioneren van de governance wenselijk is om een strakker onderscheid aan te brengen in de gedragskaders voor familie, eigenaren en/of bestuurders. 

Het begrip eigenaarsvisie is via publicaties in de vorm van artikelen en praktijkboeken uit wetenschap en praktijk door verschillende auteurs in binnen- en buitenland in de advieswereld geïntroduceerd. Elke auteur geeft daar een eigen interpretatie aan, afhankelijk van de eigen praktijkervaringen, onderzoeksbevindingen en soms ook eigen opvattingen. Deze publicaties zijn doorgaans waardevolle bronnen van inspiratie voor het formuleren van vragen om de discussie op gang te krijgen en daar de gewenste verdieping in te krijgen.

Een eigenaarsvisie kan op verschillende manieren tot uiting worden gebracht. Dat gebeurt in veel gevallen impliciet met het opnemen van bepalingen over de verschillende onderwerpen die over eigendom gaan, al dan niet verdeeld over meerdere hoofdstukken en paragrafen in het familiestatuut. 

Je kan er ook voor kiezen om in het familiestatuut enkele algemene uitgangspunten te formuleren waarvoor apart meer specifieke richtlijnen worden uitgewerkt. Die worden dan in één of meer bijlagen van het familiestatuut opgenomen. Sommige families stellen bijvoorbeeld hun ‘Principes voor verantwoord eigenaarschap’ op in zo’n bijlage. De overweging is dan om te voorkomen dat het familiestatuut zelf te gedetailleerd wordt. Dergelijke bijlagen samen met de algemene bepalingen over het thema eigendom kunnen dan worden gezien als een impliciete eigenaarsvisie van die betreffende familie. 

Andere families kiezen ervoor om een apart document op te stellen met als titel ‘Eigenaarsvisie’ waarin alle bepalingen met betrekking tot het eigendom zijn samengebracht. Dat document kan ook als bijlage bij het familiestatuut worden gevoegd. Weer andere families kiezen ervoor om hun familiestatuut uitsluitend en nadrukkelijk op te stellen vanuit het eigenaarsperspectief, waarin ook bepalingen over intreding, governance en andere onderwerpen die relevant zijn voor de betrokkenheid bij het bedrijf worden verwoord vanuit de verantwoordelijkheid die zij als eigenaar wensen te vervullen. Dat kan dan worden gezien als een eigenaarsvisie in de vorm van een familiestatuut. 

Kortom, veel families, met elk hun eigen  voorkeur, dus zoveel vormen om een eigenaarsvisie gestalte te geven. Belangrijk is om je ervan bewust te zijn dat de vorm waarin een eigenaarsvisie haar gestalte krijgt kan evolueren en wel al naar gelang van hoe de familie haar overzicht over de verschillende grondslagen, uitgangspunten en bepalingen over haar betrokkenheid bij het bedrijf wenst te ordenen.

Toepassing in de praktijk met equimerio

Momenteel zijn we met het equimerio team druk bezig om materialen en tools te ontwikkelen om het opstellen van allerlei concrete documenten die betrekking hebben op het eigenaarschap, de eigendomsstrategie en de eigenaarsvisie te vergemakkelijken. Deze zullen in de loop van 2024 stap voor stap worden gelanceerd. Wil je alvast een voorproefje van onze tools? Vraag dan een gratis demo aan of neem contact met ons op.