Familiewaarden als fundament voor een krachtige cultuur

In een wereld die voortdurend verandert, zijn familiewaarden een fundament voor een krachtige cultuur en daarmee de stabiliteit van familiebedrijven. Familiebedrijven die van generatie op generatie worden doorgegeven, profiteren van een unieke samenstelling van waarden die diep ingeworteld zijn in de familiecultuur. Familiewaarden vormen dan ook de kern van de identiteit van de ondernemende familie. Ze fungeren als leidraad voor de dagelijkse bedrijfsvoering en dienen als een kompas in tijden van uitdagingen en veranderingen. Familiewaarden zijn van onschatbare waarde voor het succes en de veerkracht van familiebedrijven. Een gedegen beschrijving daarvan met de vastlegging van de intentie om deze ook toe te passen, mag dan ook absoluut niet ontbreken in een familiestatuut. 

In deze blog komen de volgende vragen aan de orde:

• Welk verschil maak je met familiewaarden?
• Wat betekenen familiewaarden voor het proces?
• Hoe pak je het aan?
• Wat maakt familiewaarden authentiek?
• Familiewaarden uitdragen en levend houden met equimerio

Lees alles over het familiestatuut in ons gratis e-book!

Welk verschil maak je met familiewaarden?

Familiewaarden kunnen een groot verschil maken voor familie en bedrijf. Dit gaat natuurlijk niet vanzelf, je moet er doorlopend aan werken en wel met een visie en een beleid. De visie heeft betrekking op wat je ermee wilt bereiken en het beleid gaat over hoe je familiewaarden concreet gaat toepassen. Het mooiste is als dat binnen de familie en het bedrijf parallel gebeurt, omdat je zo gemakkelijker stil staat bij de vraag hoe de familie en het bedrijf elkaar kunnen versterken.

Familiewaarden vormen immers een bron voor het sociale kapitaal van de familie en het bedrijf. Je maakt met de toepassing ervan concreet wat de familie toevoegt aan het bedrijf en hoe de familie daarvan op haar beurt kan profiteren. Het is al wetenschappelijk bewezen dat de operationalisering van familiewaarden een relevant verschil maakt voor de financiële prestatie van het bedrijf. 

Concreet zou dat neerkomen op al snel 16% procent hogere winst en een hogere uitkomst van de berekening van de waarde met zo’n 7%. Families kunnen dat voor hun eigen bedrijven gemakkelijker waar maken dan bestuurders van andere bedrijven, omdat hun waarden echt authentiek zijn (ze zeggen immers iets over henzelf) en op een consistente wijze van generatie op generatie worden overgedragen. Precies dat maakt de cultuur van een familiebedrijf krachtig.

Op haar beurt profiteert de familie niet alleen van een hogere economische waardecreatie, maar ook van verschillende immateriële positieve effecten. Je haalt er meer voldoening uit dat je als familie van betekenis kan zijn voor een bedrijf waar medewerkers en andere stakeholders van afhankelijk zijn. 

Tegelijkertijd hebben expliciet gemaakte familiewaarden een positief effect op de verbondenheid en veerkracht van de familie. Je voelt je meer onderdeel van een groter geheel en individuele familieleden gaan bewuster om met het collectieve belang. Dat werkt alleen als sprake is van een actieve family governance.

De toepassing van familiewaarden vindt binnen het bedrijf haar weg op de voor de hand liggende terreinen van PR/marketing en HR. Familiewaarden zijn daarmee relevant voor de verbondenheid binnen de interne omgeving en voor de verbinding met de externe omgeving. 

In de huidige arbeidsmarkt maak je een verschil als je mensen helpt om te toetsen of zij zich kunnen identificeren met de cultuur van het bedrijf. Voor de externe stakeholders maken familiewaarden de boodschap die vanuit het bedrijf uitgedragen wordt meer geloofwaardig en persoonlijk. Op beide fronten dragen familiewaarden daarmee bij aan het opbouwen en versterken van relaties op de lange termijn.

Wat betekenen familiewaarden voor het proces?

Het voornaamste doel van het opstellen van een familiestatuut is dat er draagvlak binnen de familie ontstaat voor de naleving van wat er in het familiestatuut is opgenomen. Dat draagvlak krijgt een stevig fundament als alle participanten het gevoel hebben dat zij aan het proces van de totstandkoming van het familiestatuut inhoudelijk goed hebben kunnen bijdragen en hiervoor worden gewaardeerd. 

Dit kan echter uitdagend zijn als er binnen de groep merkbare verschillen zijn in bijvoorbeeld kennis van zaken, standpunten, belangen of informatie over het bedrijf die voor de discussie over zakelijke onderwerpen zoals eigendom, bestuur, intreding of beloning relevant zijn.

Voor de discussie over familiewaarden zijn dergelijke verschillen niet of amper relevant. Zij gaan immers over de familie zelf en daarin is iedereen gelijk, ook wanneer iedereen een eigen beleving over de familie heeft. Familiewaarden zijn bij uitstek een thema om iedereen op een inhoudelijk gelijk niveau te laten deelnemen aan de discussie. Niemand hoeft zich bij dit onderwerp zorgen te maken dat hij of zij minder kan bijdragen dan een ander en vooral hier is ieders actieve inbreng zeer relevant.

Als de familie overeenstemming heeft bereikt over welke specifieke woorden als familiewaarden moeten worden aangeduid en welke specifieke betekenis daaraan gegeven moet worden, is er een belangrijke mijlpaal bereikt. Het is vaak ook een eerste keer dat men samen zo diepgaand heeft gesproken over een onderwerp waarmee een gezamenlijk belang is gemoeid en waarmee men in gezamenlijkheid iets kan betekenen voor het bedrijf. 

Voor het verdere proces is dat een essentieel moment. Zonder er nadrukkelijk van bewust te zijn, zijn er vorderingen gemaakt met de verbetering van de communicatievaardigheden. Je moet immers goed naar elkaar luisteren en inhoudelijk op elkaars inbreng voortborduren om uiteindelijk dat eindresultaat te bereiken. Men heeft elkaar beter leren kennen als participant in het proces. 

Het onderlinge respect, vertrouwen en de waardering voor elkaar krijgen de kans om te groeien en daarmee zal het makkelijker worden om eventuele harde noten te kraken over de meer zakelijke onderwerpen. Je kan immers terugvallen op wat je in ieder geval met elkaar gemeen hebt en op grondslagen waaraan je bepaalde keuzes wilt toetsen. Dit effect is vooral van grote waarde als er sprake is van familieleden die wat meer op afstand staan van het bedrijf, maar zich er wel bij betrokken voelen en daar graag een gepaste invulling aan willen geven.

Lees ook: Fair process in het familiebedrijf

Hoe pak je het aan?

Vaak trekt men in het begin wat glazige gezichten als de familiewaarden op de agenda staan. “We weten toch wie we zijn en waartoe dienen ze nou concreet?” Maar na een goede toelichting, en voor zover nodig ook aanmoediging, ontstaan altijd inspirerende discussies waar veel energie bij vrijkomt. Het impliciete expliciet en het abstracte concreet maken levert veel voldoening en trots op. Daarnaast biedt het perspectief voor de versterking van de verbondenheid binnen de familie en de betrokkenheid van de familie bij het bedrijf. Familiewaarden worden al snel ontdekt als een stille reserve voor familie en bedrijf. 

Er zijn verschillende werkvormen om de discussie te voeren en je kan verschillende instrumenten inzetten. Qua werkvorm is de gehele discussie gezamenlijk voeren het meest effectief, zo kan iedereen reageren op wat er vanuit de groep tot stand wordt gebracht. De sessie(s) doe je liefst live, vooral omdat het ook voor dit onderwerp erg belangrijk is om het communicatieproces met alle verbale en niet-verbale signalen goed in de gaten te houden. Daarnaast verdiep je op deze manier gaandeweg het proces de familiale relatie met elkaar. 

Het is, zo leert de praktijk, geen groot verschil of je met enkele of met meerdere deelnemers bent. Een start met een eerste verkenning kan ook heel goed met een grote groep van zelfs enkele tientallen deelnemers om vervolgens voor een uitwerking in kleinere groepjes aan de slag te gaan ter voorbereiding van presentaties aan elkaar in een plenaire setting. Laat de creativiteit van de familie leidend zijn om dit te organiseren!

Bij een abstract onderwerp ben je geneigd om naar hulpmiddelen te zoeken voor houvast. Er zijn er verschillende te vinden voor het formuleren van waarden in het algemeen en meer specifiek voor familiewaarden. Je kan denken aan lijsten met een (grote) veelheid aan woorden die iedereen eerst zelf moet omcirkelen om vervolgens een vergelijking te maken met de rest. Er zijn verschillende waardespellen in omloop waarbij je kaarten inzet en er zijn ook digitale instrumenten die je door een vragenlijst heen loodsen. Bij dergelijke instrumenten wordt het proces doorlopen op basis van instructies die meer of minder gestructureerd uitgevoerd moeten worden. 

Bij al deze instrumenten is het van belang dat het gezamenlijke optrekken binnen de familie wordt gewaarborgd. Er moet voorkomen worden dat de uitkomst een geautomatiseerde optelsom wordt van de individuele inbreng. Van belang is dat iedereen zich herkent in de uitkomst als geheel en het gevoel heeft dat de eigen inbreng relevant is geweest voor het bereiken van die uitkomst. Hoe spannend het ook moge zijn, het werken met zo min mogelijk hulpmiddelen en zo min mogelijke sturing levert het meeste op. Laat de interactie haar eigen weg vinden met een moderatie die de voorgang bewaakt. 

Het starten met een blanco vel of bord, waarop woorden, mantra’s, lijfspreuken of korte omschrijvingen verschijnen leiden al snel tot het vullen van meer vellen of borden en voor je het weet, staat er materiaal klaar dat volledig van de familie zelf afkomstig is. Daaruit kunnen clusters gevormd worden rondom die woorden waarin de familie haar eigen familiewaarden herkent. Vervolgens worden die clusters omgezet in een omschrijving. Omdat er altijd wel sprake is van een overlap tussen de clusters (sommige elementen passen bij meer dan één cluster) ontstaat van nature een mooie samenhang tussen de waarden. Daar kan bij de redactie van de waarden rekening mee worden gehouden.

De collectieve familiale acceptatie van de complete set van deze waarden wordt des te krachtig als iedereen de vrijheid heeft om een eigen prioriteit te geven aan de afzonderlijke waarden en daarmee een eigen bijdrage kan leveren aan de naleving daarvan.

Wat maakt familiewaarden authentiek?

Vanuit de praktijk wordt wel eens wat smalend gereageerd op familiewaarden. Veel voorkomende familiewaarden zijn bijvoorbeeld: betrokkenheid, gedrevenheid, plezier, loyaliteit of nuchterheid. “Dat zijn toch open deuren die voor iedereen gelden?” wordt dan gezegd. Met zo’n reactie gaat men niet alleen voorbij aan de waarde van het proces waar we het hiervoor over hadden, maar ook aan het feit dat de samenstelling van de losse waarden niet op een toeval berusten. De woorden die de waarden aanduiden zijn niet zonder reden boven water komen drijven.

Het is juist de samenstelling van de meestal vier, vijf of zes woorden die de familiewaarden vertegenwoordigen in combinatie met de betekenis in de vorm van een beschrijving die de familiewaarden authentiek en daarmee geloofwaardig maakt. De kans dat twee families exact dezelfde set van familiewaarden kiezen is al bijna nul en helemaal nul is dat ze ook dezelfde betekenis hebben. Elke familie vertelt haar eigen verhaal en draagt dit op een eigen manier uit.

Om dit te illustreren volgen twee voorbeelden uit de praktijk van de omschrijving van de familiewaarde “saamhorigheid”, een andere regelmatig genoemde familiewaarde:

“Onze familie kenmerkt zich door een sterk gevoel van onderlinge verbondenheid. Wij steunen elkaar als dat nodig is. Wij zijn ons er van bewust dat de onderlinge verschillen zullen toenemen wanneer de familie verder groeit. Door wederzijds respect weten wij deze te overbruggen. Wij stellen ons loyaal en dienstbaar op ten opzichte van de instandhouding van ons bedrijf, van ons erfgoed en van het belang van onze familie.”

‘Wij voelen een sterke familieband die zich vertaalt in een gemeenschappelijk kijk op de toekomst van het bedrijf en een onderlinge loyaliteit. Door onze saamhorigheid ontstaat een sfeer van gemoedelijkheid en onbevangenheid in het bedrijf waarmee wij ons naar de klanten toe onderscheiden.”

Familiewaarden staan soms helemaal los van het bedrijf en in andere gevallen hebben zij nadrukkelijk betrekking op de relatie van de familie met het bedrijf. De keuze is aan de familie. Het komt ook voor dat familiewaarden een taakstellend karakter hebben voor houding en gedrag.  Daar is niks mis mee, men spreekt elkaar er dan des te meer op aan. 

Terwijl de kern van de betekenis van de familiewaarden door de tijd heen hetzelfde blijft, kan de omschrijving mettertijd wijzigen. Vooral als een opvolgende generatie meer een eigen stempel op de beleving en toepassing ervan wil drukken. Ook familiewaarden vergen onderhoud. Ze gaan met de tijd mee, zodat de familie niet alleen intern sterk verbonden blijft, maar ook goed aangesloten blijft bij het bedrijf en het bedrijf bij haar externe omgeving.

Familiewaarden uitdragen en levend houden met equimerio

Equimerio is doorlopend bezig met het ontwikkelen van nieuwe tools en het uitbreiden van de functionaliteit van bestaande tools. Dat gebeurt in nauwe samenspraak met de gebruikers, die sturende feed back geven.

Momenteel wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een tool die ondersteunend is voor de inrichting en het goede verloop van de family governance. Het vaststellen van de familie waarden wordt daarvan een onderdeel. Er wordt geëxperimenteerd met technieken waarmee je een leeg digitaal scherm kan vullen met elementen zoals hierboven omschreven en waarmee je op een handige wijze clusters kan vorm geven. Plezier, creativiteit en onbevangen participatie zijn daarvoor belangrijke toetsingscriteria. 

Verder wordt gewerkt aan een zeer uitgebreide bibliotheek van voorbeelden van familiewaarden die als inspiratiebron kan dienen voor de families zelf of voor de moderator die het proces begeleidt. Deze wordt binnen niet al te lange tijd beschikbaar gesteld als onderdeel van de document generator. Met deze nieuwe tool kunnen straks aan de hand van sjablonen en voorbeelden documenten worden gegenereerd waar familiewaarden in zijn opgenomen en waarmee zij kunnen worden uitgedragen, zoals familie gedragscodes of een uitvoeringsdocument voor HR beleid.